Cellegiftbehandling til barn

Behandling med cellegift kan gi dårleg matlyst. Dersom du har vedvarande nedsett matlyst over fleire dagar, er det viktig at du kontaktar sjukepleiar eller ein annan kontaktperson på sjukehuset. Det er viktig at du drikk godt, fordi mange av cellegiftene og nedbrytningsprodukta skilst ut med urinen. Rikeleg inntak av væske kan også førebygge kvalme.

Energihaldige drikker og vatn er bra. Når det gjeld mat, er det ofte lettare å få i seg kald enn varm mat, salt mat framfor søt og flytande framfor fast. De vil få snakke med ein ernæringsfysiolog i starten av behandlinga, for å få oppfordringar om mat og ernæring under cellegiftbehandling.

Det kan også vere lurt å spe på med næringsrike mellommåltid, som ost, tørka frukt, nøtter og næringsrike drikker. Det finst ulike typar næringsdrikker som du kan få, eller kjøpe, på apoteket. Du kan også tilsette næringspulver i matlaginga. Sjå også eigne brosjyrar for meir informasjon om ernæring. Forsøk å lage appetittvekkande og innbydande måltid, men ver merksam på at cellegiftbehandling ofte fører til at maten smaker annleis enn før.

Cellegiftbehandling er knytt til fleire biverknader fordi behandlinga også påverkar dei normale cellene i kroppen. Intensiteten og varigheita av biverknadene avheng av type cellegiftkur og varierer frå person til person. Det er viktig at du nøye følger råd frå sjukepleiar og lege om når du skal ta kontakt med helsepersonell etter kuren. Det kan for eksempel vere ved feber eller kraftig diaré. Ved neste kur eller kontroll er det viktig at du gir beskjed om plagene du eventuelt har hatt sidan førre kur.

Dei fleste cellegiftkurar set ned beinmergsproduksjonen av raude og kvite blodlekamar og blodplater. Få blodplater kan føre til blødingar frå blodkar som sprekk i nase, munnslimhinna eller i huda (blåmerke, raude prikkar / petekkier og så vidare). Dette problemet er spesielt aktuelt ved ein nyoppdaga leukemi, fordi sjukdommen ofte har ført til få plater før behandlinga starta.

Ein kan prøve å hindre blødingar frå tannkjøttet ved å bruke mjuk tannkost. Bruk munnstellregimet på posten. Det finst også noko som heiter spongostan som du kan bruke om du blør naseblod. I ein periode med få trombocyttar kan det vere fornuftig å velje rolege aktivitetar. Diskuter gjerne dette med lege eller sjukepleiar.

Låg blodprosent kan gjere at du kjenner deg slapp og bleik. Da kan du få blodoverføring dersom det er nødvendig.

Dei fleste cellegiftkurar set ned beinmergsproduksjonen av raude og kvite blodlekamar og blodplater. Talet på kvite blodlekamar søkk etter behandlinga. Dette oppstår oftast 5 til 15 dagar etter kuren og avheng av kva kur som er gitt. I denne fasen er du ekstra utsett for infeksjonar. Unngå derfor nærkontakt med menneske som openbert har symptom og teikn på infeksjon.

Infeksjonar viser seg ofte ved at barna får feber, er slappe eller har varme og raudheit på huda ein stad. Heile tida mens barnet får behandling med cytostatika, og cirka eit halvt år etterpå, har det redusert infeksjonsforsvar (sjølv om dei har normalt tal på kvite blodlekamar). Dette medfører at det er viktig å behandle ein eventuell infeksjon tidleg. Ved feber over 38,0 over éin time, eller 38,5 éin gong eller ved andre infeksjonsteikn skal de alltid ta kontakt med sjukehuset. Nesten alle infeksjonar blir behandla med bakteriedrepande medisin (antibiotika), enten intravenøst eller i munnen.

Får barnet ein infeksjon, er det som regel ikkje fordi de har vore uforsiktige eller ikkje har  passet godt nok på. Dei fleste infeksjonar får barna av bakteriar dei naturleg har i kroppen (spytt og tarm) gjennom sår i slimhinnene. Likevel er det viktig med nokre forholdsreglar. Dagleg munnstell og god personleg hygiene er viktige infeksjonsførebyggande tiltak. God handhygiene hos barnet sjølv og dei som er rundt, er ein god måte å redusere smittefaren på. Handsprit er fint når det er tilgjengeleg, men ver merksam på at det ikkje alltid vernar mot for eksempel omgangssjuke. Å vaske hendene etter dobesøk og før måltid er ein god regel.

Alle biverknadene som påverkar beinmergen, er forbigåande, og det er ingen praktiske ting du kan gjere for å betre denne tilstanden. I utvalde tilfelle kan det bli aktuelt å gi medisinar som stimulerer produksjonen av kvite blodlekamar.

Barn treng sosial kontakt med andre, og det er viktig at infeksjonsfaren ikkje fører til at barnet blir overbeskytta. Det er laga ein brosjyre med oppfordringar for deltaking i skole, barnehage og andre sosiale aktivitetar. Vi anbefaler at de les han og diskuterer med deira ansvarlege sjukepleiar og lege korleis de skal forhalde dykk til dette.

Det er svært viktig å vere merksam på feber som oppstår mellom kurane, sidan dette kan vere det første teiknet på ein livstruande infeksjon. Ved feber på 38,0 på to målingar med éin time imellom, eller 38,5 på éi måling mellom kurane, må de kontakte den lokale barneavdelinga omgåande.

Vi anbefaler å halde oppe vanleg personleg hygiene med dusj og kroppsvask under heile behandlinga. Dei første 6 vekene etter nyinnlagt sentralt venekateter – SVK/CVK kallar vi den tynne vesle plastslangen som blir lagd inn i ei stor blodåre – skal plasteret bytast som ein steril prosedyre.

Plasteret er i utgangspunktet vasstett og skal tole dusjing, men dersom det sit dårleg i kantane, kan det bli vått under, når ein dusjar. Da må det bytast av helsepersonell. Er du i tvil, kan du legge bading til ein dag dykk uansett skal ha kontakt med helsepersonell. Når innstikkstaden har grodd, vil de få opplæring i å skifte plastar sjølv.

Sørg for at SVK/CVK er over vassoverflata ved bading i badekar, så det held seg mest mogleg tørt. Det kan for eksempel  gjerast ved å pakke inn enden i plastfolie eller legge han i ein hanske og tape den fast på skuldra.

Det er berre lov å bade i basseng som har godkjent reinsing. Bading i sjøvatn er trygt dersom det er reint vatn og god utskifting av vatnet på badestaden. Før ein kan bade, må innstikkstaden vere heilt grodd. Høyr med helsepersonell når det er greitt å begynne å bade. Ver merksam på at etter bading skal plasteret skiftast, kateterenden blir desinfisert med klorhexidin, og grøn desinfeksjonspropp blir bytt.

Etter beinmergs- og spinalpunksjon er det trygt å bade når såret har grodd og plasteret er fjerna.

Vasskoppar kan vere farlege for personar med nedsett immunforsvar. Om ein blir utsett for smitte av vasskoppar, er det viktig å kontakte sjukehuset for å eventuelt å kunne starte førebyggande behandling. Vasskoppar smittar ved direkte kontakt med den som har sjukdommen. Den sjuka er smittefarleg i 2–3 dagar før utslettet kjem, og så lenge dei har skorper. Inkubasjonstida (tid frå smittepunkt til sjukdommen bryt ut), er 10–23 dagar.

Ein skal i utgangspunktet ikkje ha vaksinar mens ein er under cellegiftbehandling og dei første 3–6 månadene etter avslutta behandling. Grunnen til dette er at nokre vaksinar inneheld levande virus som kan gjere at ein blir sjuk. Andre vaksinar er ufarlege, men barnet vil ikkje kunne nyttiggjere seg vaksinen fordi det har eit redusert immunforsvar.

Under og opptil eitt år etter enda cellegiftbehandling er huda meir kjenslevar for sollys. Direkte sol kan gi forbrenningar og pigmentsflekker i huda. Det vil vere individuelt kva kvar enkelt toler, avhengig av hudtype og tidlegare medikamentell behandling og/eller stråling. Prøv deg fram litt gradvis. Bruk solkrem som vernar mot både UVA- og UVB-strålar, unngå å bli solbrent og bruk vernande klede og kapsar/hovudplagg.

Forbigåande kvalme og brekkingar førekjem ved fleire av cytostatikaene barna får, men ikkje så mykje hos barn som hos vaksne. Kvalmen er oftast mest plagsam mens dei får kur, og minkar etter kvart. Kvalmestillande medisinar blir gitt førebyggande, og er ikkje dette nok, finst det fleire medikament ein kan prøve.

Dessverre kan ein ikkje ta bort all kvalmen ved dei mest intensive kurane i behandlinga. Ro og frisk luft er viktig. Røyklukt kan provosere fram kvalme. Nøytral og mild smak på mat og drikke kan hjelpe. Vi må saman registrere kvalme og effekt av kvalmestillande midlar. Legane og sjukepleiarar vil seie frå kor mykje væske barnet må ha i løpet av eitt døgn.

Mange cytostatika gir sårheit, blemmer og belegg i slimhinnene i munnen hos barnet. Derfor skal vi følge nøye med om dei får nokre av desse plagene. Ein kan unngå meir infeksjonar i såra ved at dei får godt munnstell. Munnsåra gir ubehag og smerte. Det kan vere nødvendig å gi smertestillande medikament i ein periode. Munnsårheita og plagene forsvinn når blodverdiane stig. Smertestillande medikament som oftast blir brukte, er paracetamol og morfin.

Cytostatika kan gi både forstopping og diaré. Forstopping er viktig å førebygge fordi det er smertefullt og kan gi smårifter i endetarmsopninga. Noko som kan hjelpe, er variert og fiberrik kost og rikeleg med drikke. Dei fleste barn får avførande medisinar.

Ved diaré er det viktig å passe på at barnet får i seg nok væske. Det kan hjelpe å kutte ut å drikke mjølk i ein slik periode fordi det kan halde ein diaré ved like. Blåbærsaft kan hjelpe fordi det verkar stoppande. Meld frå til lege og sjukepleiar om barnet har plager med diaré, hard avføring, brekkingar og kvalme.

Cytostatika drep celler som deler seg raskt, slik som kreftcellene. Hårcellene våre har naturleg rask celledeling, derfor fører cytostatika til håravfall. Strålebehandling mot hårrøtene fører også til lokalt håravfall. Nokon kan miste alt håret, andre berre ein del av det. Dei som mistar det, merkar det som regel allereie 2–3 veker etter at behandlinga har starta. Straks etter at den mest intensive delen av behandlinga er over, begynner håret å vekse igjen.

Alle får tilbod om å få parykk gratis som ein del av behandlinga. Mange småbarn venner seg fort til at dei mistar håret, og dei ønsker som regel ikkje å bruke parykk. Mange barn nøyer seg med å bruke lue, kaps eller skjerf, dette kan ein også få dekt. Rekvisisjon og avtale med frisør får dykk hjelp med på sjukehuset. For skolebarn er det viktig at læraren og klassen får vite om håravfallet slik at ein unngår vanskelege situasjonar for barnet.

Slappheit er ein vanleg biverknad av cellegiftbehandling dei første 1–3 døgna etter behandling. Deretter vil slappheita gradvis minke over dei neste dagane.

Under behandling kan kvinner få uregelmessig menstruasjon, eller ho kan stanse heilt. Likevel bør kvinner bruke prevensjon både i behandlingsperioden og i cirka eitt år etter behandlinga er avslutta, på grunn av risiko for skadar på eggcellene under behandlinga.

Produksjon av sædceller hos menn blir påverka, og dette gjer at befruktningsevna kan bli sett ned. Ungdommar og menn bør også bruke prevensjon for å hindre overføring av skadde sædceller til partnaren. Grada og varigheita av nedsett befruktningsevne er først og fremst avhengig av alder: Jo yngre, desto betre er sjansen for å bevare befruktningsevna.