Vi tilrår at du alltid nyttar siste versjon av nettlesaren din.
logo Helse Fonna

Diagnose

Tvangslidingar hos vaksne (OCD)

Når du er ramma av tvangslidingar (OCD) er du plaga av tilbakevendande ubehagelege tankar og/eller tvangshandlingar. Det finst to dokumentert effektive behandlingsmetodar for OCD: eksponering med responsprevensjon (ERP) og medikamentell behandling.

Tvangslidelse kjennetegnes av tilbakevendende ubehagelige og uønskede tanker eller tvangshandlinger. Tvangslidelser kan behandles.

Personer med tvangslidelse har tilbakevendende ubehagelige tanker og gjør bestemte handlinger om og om igjen selv om de ikke vil. Tvangslidelser (OCD, obsessive-compulsive disorder) kan behandles.

Tvangstankene og -handlingene opptrer så ofte og så intenst at det i vesentlig grad går utover hverdagen, og for mange opptar dette mange timer hver dag. Ofte innebærer dette også betydelig belastning for pårørende.

Tvangstanker

​De vanligste tvangstankene omhandler redsel for

  • å bli smittet eller smitte andre med en farlig sykdom
  • at en har glemt noe viktig og at dette kan forårsake eksempelvis brann eller innbrudd
  • at andre ulykker kan inntreffe

Andre plages av tanker med seksuelt innhold eller tanker som oppleves blasfemiske, samt tanker om å utføre handlinger som kan skade noen de er glad i.

Tankene er ikke lystbetonte, og det er ikke noe man ønsker å gjøre. Når tankene dukker opp, medfører dette intenst ubehag og redsel for at det kan være en reell risiko forbundet med å få slike tanker.

Tvangshandlinger

For å dempe ubehaget tvangstankene medfører og for å sikre at de negative hendelsene ikke inntreffer, utføres tvangshandlinger. De vanligste tvangshandlingene er:

  • overdreven vasking eller sjekking av dører, vinduer eller elektriske apparat
  • overdreven orden, symmetri eller gjentakelse
  • mentale ritualer som å telle til bestemte tall
  • tenke på positive ord for å nøytralisere negative tanker
  • spørre gjentatte ganger om bekreftelse fra andre personer

Les meir på helsenorge.no

Nasjonal implementering av behandling for tvangslidingar (OCD) er fullført og det finst i dag eit OCD-team med spissa kompetanse i alle helseføretak. Det betyr at alle kan få behandling på sin heimstad.

Ein går ut frå at rundt 0.2-0.5 prosent av befolkninga har tvangslidingar. Dei fleste vert ramma tidleg i livet og ubehandla varer lidinga som regel livet ut (Frå "Nasjonal implementering av behandling for tvangsliding").

Tvangstankar

Dei vanlegaste tvangstankane omhandlar redsel for å bli smitta eller smitte andre med ein farleg sjukdom, samt at ein blir ramma av brann, innbrot eller andre ulukker. Enkelte blirt plaga av tankar dei opplever som upassande, ofte med seksuelt eller blasfemisk innhald. Andre slit med tankar om at dei kan kome til å gjere noko dei ikkje vil, slik som å skade nokon dei har kjær. Tankane er ikkje lystprega og det er ikkje noko ein ønsker å gjere. Når tankane dukkar opp fører dei med seg intenst ubehag og redsel for at det er ein reell risiko knytt til dei.

Tvangshandlingar

For å dempe ubehaget tvangstankane fører med seg og sikre at dei negative hendingane ikkje skjer, utfører ein tvangshandlingar. Dei vanlegaste er overdriven vasking eller sjekking av dører, vindauge eller elektriske apparat. Andre har tvangshandlingar knytt til overdriven orden, symmetri eller gjentaking. Mange utfører også mentale ritual, slik som å telje til bestemte tal, tenke på positive ord for å nøytralisere negative tankar eller spørje gjentatte gongar om forsikring frå andre personar.

Innsikt

Dei som er ramma av tvangsliding har på den eine sida ei innsikt og forståing for at tankane ikkje er rasjonelle og at tvangshandlingane er overdrivne eller unødvendige. Likevel er tvilen og ubehaget så stort at dei ikkje vågar å stole på det dei eigentleg veit er rett.

Omfang

Det er vanleg å oppleve at det dukkar opp tankar med innhald ein ikkje går god for, som kan medføre ubehag. Det er også vanleg at ein forsøker å dempe ubehaget ved å tenke på noko anna eller utføre eit rituale, som å banke i bordet eller tenke på noko positivt for å nøytralisere den negative tanken. Forskjellen er at dei som er ramma av tvangsliding (OCD) opplever dette så ofte og så intenst at det i vesentleg grad går utover kvardagen. For mange legg det beslag på store delar av dagen.

Utgreiing og behandling ved OCD-team er spesialisert og tidsavgrensa.  

Tilvising og vurdering

For å få behandling i spesialisthelsetenesta treng du tilvising. Fastlegen er den som oftast tilviser til utgreiing og behandling i spesialisthelsetenesta, men anna helsepersonell kan også tilvise. Spesialisthelsetenesta vil då på bakgrunn av prioriteringsrettleiaren "Psykisk helsevern for vaksne" avgjere om du har krav på behandling.

Terskelen for å tilvise til eit OCD-team skal vere låg. Dersom pasienten blir vurdert til å ha rett til nødvendig helsehjelp og det er mistanke om tvangsliding, så er dette tilstrekkeleg. Etter ei slik vurdering ved lokalt distriktspsykiatrisk senter (DPS) eller barne- og ungdomspsykiatrisk poliklinikk (BUP), sender ein ei sekundærtilvising til OCD-teamet.
 
Kvifor sekundærtilvising?
Utgreiing og behandling ved OCD-teamet er spesialisert og tidsavgrensa. Mange som er ramma av tvangsliding har også tilleggslidingar og behov for oppfølging, utover det OCD-teamet tilbyr.
Tilvisingar skal derfor vere sekundærtilvisingar der saka er open, det vil seie der DPS eller BUP tilviste.

Tilvising til 4-dagarsbehandling

Fastlege eller annan instans skal tilvise pasientar som er aktuelle for 4-dagarsbehandling til lokalt DPS. Lokalt DPS gjer ei vurdering av pasienten sine rettar og kan overføre behandlingsansvar (sekundærtilvise) til OCD-team ved mistanke om angst- og tvangsliding.

Tilvisinga bør innehalde informasjon om:

  •  varigheit av lidinga
  • aktuell tematikk for angst- og tvangstankar, tvangshandlingar og i kva grad dei påverkar funksjonsnivå/dagleg tidsbruk. 

Nokre tilstandar gjer at behandling ikkje kan gjennomførast på det aktuelle tidspunktet, men må utsetjast til forholda ligg betre til rette. Dette inkluderar blant anna aktiv bruk av rusmiddel, aktiv fase av psykose, i mani, og svært høg suicidalfare.

Utredning

Før du startar i behandling for tvangslidingar må du gjennom ei utgreiing for å avklare diagnosen nærmare. Dette for at behandlar skal tilpasse behandlinga di best mogleg og kunne sjå vekk frå eventuelle andre lidingar (komorbide tilstandar).

Utgreiinga består av:

  • Relevante testar og intervju, som på fagspråket blir kalla strukturerte diagnostiske intervju.
  • Relevante skjema som du skal fylle ut sjølv (sjølvrapporteringsskjema).
  • Informasjon om sjukdomshistoria di (anamnese).
  • Observasjonar fra behandlarar (kliniske observasjonar).

Behandling

I all behandling er det viktig at du saman med behandlar blir einig om mål for behandlinga. Ein god relasjon til behandlar er viktig for å få god hjelp, og det eksisterer mange ulike behandlingsstrategiar.

Det fins to dokumentert effektive behandlingsmetodar for OCD: eksponering med responsprevensjon (ERP) og medikamentell behandling.

På grunn av kort behandlingstid, høgare grad av symptombetring, færre biverknader og lågare risiko for tilbakefall etter endt behandling, tilrår vi  ERP som førsteval (Frå "Behandling av tvangslidingar: Plan for nasjonal implementering av dokumentert verksam behandling").

Kognitiv terapi (CBT) og Metakognitiv terapi (MCT) blir òg nytta mot tvangslidingar. MCT er både eit supplement og eit alternativ til eksponeringsterapi. Nyare forsking viser at MCT gir god behandlingseffekt, men kontrollerte vitenskapelege undersøkingar er enno ikkje utførte. 

4-dagarsgrupper

Stord DPS tilbyr intensiv eksponeringsterapi for OCD over fire dagar. Dette gjer vi i tett samarbeid med OCD-teamet i Helse-Bergen, som sidan 2012 har behandla OCD-pasientea intensivt i grupper over 4 dagar. Denne behandlinga har vist seg å ha svært gode resultat. Les meir om 4-dagarsmetoden i Helse Fonna

Oppfølging

Det er viktig at du bruker det du har lært i behandling. Strategiar for å hindre tilbakefall vil også vere tema i slutten av ein terapi.

Kontakt

  • Haugaland DPS, Haugesund

    Floravegen 75

    5535 Haugesund

    Finn fram

    Transport

    ​Det er busshaldeplass like ved Haugaland DPS, Haugesund. Søk på haldeplassen "Lysskar" i reiseplanleggaren. Ruteinformasjon finn du på www.kolumbus.no

    Praktisk informasjon

    Mange pasientar og pårørande ønskjer å ta bilete eller video som eit minne frå tida på sjukehuset. Dette er sjølvsagt heilt greit, så lenge det er pasienten eller pårørande og vener det blir teke bilete av.
     
    Det er ikkje lov å ta bilete av medpasientar eller tilsett ved sjukehusa. Vi har hatt fleire saker der bilete av medpasientar og tilsette har blitt publiserte på sosiale medium utan at dei har gjeve løyve om det. 

    Vi håpar at du syner respekt for personvernet til alle du møter under opphaldet ved sjukehuset, og at du bare tar bilete av eigen familie og vener.​

    ​​​​​​​​​Ta med den faste medisinen du brukar. Det kan ta tid å få same medisin frå apoteket.

    Diverre hender det at tjuveri finn stad på sjukehuset. La ​verdisaker vere igjen heime.

    Ta med behagelege klede.

    Gode innesko som er stødige og lette å ta på. Av hygieniske grunnar er det ikkje tillate å gå barbeint på sjukehuset.

    Toalettsaker som tannbørste, tannkrem, kam, deodorant og eventuelt barbermaskin. ​Hjelpemiddel du er avhengig av: til dømes stokk, ​krykker, rullator og rullestol.

    God hygiene ein viktig faktor for å kunne gje god behandling til pasientane.

    ​Parkeringsplass for pasientar og besøkande ligg like utanfor bygget. Alle oppmerka parkeringsplassar kan nyttast. Parkering er gratis

    Sjukehusområdet er røykfritt.

    Inneliggande pasientar kan ta kontakt med helsepersonell ved si avdeling ved behov for nikotinprodukt.

  • Kontakt Stord DPS

    Oppmøtestad

    Stord DPS og BUP (barne- og ungdomspsykiatrisk) held til i lokale som ligg like ved Stord sjukehus.

    Stord DPS

    Finn fram

    Transport

    ​Kystbussen har terminal i Leirvik sentrum, sjå www.kystbussen.no for ruteinformasjon. Herfrå går det lokalbuss til sjukehuset og DPS-et. Meir informasjon om rutetider for lokalbuss finn du på www.skyss.no. OBS: Ved søk i reiseplanleggaren må du skrive «Fylkessjukehuset» dersom du skal til/frå Stord sjukehus eller Stord DPS, då dette er Skyss sitt haldeplassnamn for dette busstoppet.

    Praktisk informasjon

    ​Det er ikkje publikumsapotek på sjukehuset, men det er fleire apotek i og rundt Leirvik sentrum.

    ​Nærmaste daglegvare er Spar Ådland, Olvikvegen 52, 5416 Stord. 1.5 km med bil, 500 m til fots på gangsti bak ambulansestasjonen.

    Mange pasientar og pårørande ønskjer å ta bilete eller video som eit minne frå tida på sjukehuset. Dette er sjølvsagt heilt greit, så lenge det er pasienten eller pårørande og vener det blir teke bilete av.
     
    Det er ikkje lov å ta bilete av medpasientar eller tilsett ved sjukehusa. Vi har hatt fleire saker der bilete av medpasientar og tilsette har blitt publiserte på sosiale medium utan at dei har gjeve løyve om det. 

    Vi håpar at du syner respekt for personvernet til alle du møter under opphaldet ved sjukehuset, og at du bare tar bilete av eigen familie og vener.​

    ​Publikumskantine finn du i underetasjen.
    Opningstider:
    Måndag-fredag kl. 11.00-14.00.
    Stengt i helger og heilagdagar.

    ​​​​​​​​​Ta med den faste medisinen du brukar. Det kan ta tid å få same medisin frå apoteket.

    Diverre hender det at tjuveri finn stad på sjukehuset. La ​verdisaker vere igjen heime.

    Ta med behagelege klede.

    Gode innesko som er stødige og lette å ta på. Av hygieniske grunnar er det ikkje tillate å gå barbeint på sjukehuset.

    Toalettsaker som tannbørste, tannkrem, kam, deodorant og eventuelt barbermaskin. ​Hjelpemiddel du er avhengig av: til dømes stokk, ​krykker, rullator og rullestol.

    God hygiene ein viktig faktor for å kunne gje god behandling til pasientane.

    ​Det er ikkje minibank ved sjukehuset. Nærmaste minibank Stord sjukehus: Sparebanken Vest, Leirvik sentrum.

    ​Parkeringsplass for pasientar og besøkande ligg like utanfor sjukehuset, det er kort avstand for gåande. Parkering mot avgift, sjå oppslag ved parkeringsautomat.

    Det er mogleg å køyre heilt fram til hovudinngangen for å sleppe av passasjerar ved behov.

    Pris for å parkere på sjukehus i Helse Fonna er 25 kroner i timen. Makspris for eit døgn er 155 kroner.​

    Sjukehusområdet er røykfritt.

    Inneliggande pasientar kan ta kontakt med helsepersonell ved si avdeling ved behov for nikotinprodukt.

  • Kontakt Folgefonn DPS

    Oppmøtestad

    Poliklinikk og døgnavdeling på Valen: Sjukehusvegen 15, 5451 Valen
    Poliklinikken i Odda: Sjukehusvegen 8, 5750 Odda

    Folgefonn DPS

    Sjukehusvegen 8, 5750 Odda

    Sjukehusvegen 15, 5451 Valen

    Finn fram

    Praktisk informasjon

    Mange pasientar og pårørande ønskjer å ta bilete eller video som eit minne frå tida på sjukehuset. Dette er sjølvsagt heilt greit, så lenge det er pasienten eller pårørande og vener det blir teke bilete av.
     
    Det er ikkje lov å ta bilete av medpasientar eller tilsett ved sjukehusa. Vi har hatt fleire saker der bilete av medpasientar og tilsette har blitt publiserte på sosiale medium utan at dei har gjeve løyve om det. 

    Vi håpar at du syner respekt for personvernet til alle du møter under opphaldet ved sjukehuset, og at du bare tar bilete av eigen familie og vener.​

    ​​​​​​​​​Ta med den faste medisinen du brukar. Det kan ta tid å få same medisin frå apoteket.

    Diverre hender det at tjuveri finn stad på sjukehuset. La ​verdisaker vere igjen heime.

    Ta med behagelege klede.

    Gode innesko som er stødige og lette å ta på. Av hygieniske grunnar er det ikkje tillate å gå barbeint på sjukehuset.

    Toalettsaker som tannbørste, tannkrem, kam, deodorant og eventuelt barbermaskin. ​Hjelpemiddel du er avhengig av: til dømes stokk, ​krykker, rullator og rullestol.

    God hygiene ein viktig faktor for å kunne gje god behandling til pasientane.

    ​Parkering for pasientar og besøkande ligg på sjukehusområdet.

    Du kan parkere på sørsiden av sjukehuset eller på østsiden/baksiden ved elven eller augelegekontoret. Det er gratis parkering.

    Det er ikkje tilgjengelege ladestasjonar for lading av elbil.

    Det er reservert plass for HC-parkering utanfor hovudinngangen.

    Reservert plass for blodgivar er på parkeringsplassen sør for sjukehuset.

    Hugs å legge parkeringsbeviset for desse plassane godt synleg i frontruta.



    Parkering for pasientar og besøknade ligg sentralt på sjukehusområdet. Parkering er gratis.


    Parkeringsplassen har 2 ladestasjonar.


    Sjukehusområdet er røykfritt.

    Inneliggande pasientar kan ta kontakt med helsepersonell ved si avdeling ved behov for nikotinprodukt.